Marlena Norowska

1 Idea

Wstęp
Niniejszy tekst jest opisem praktycznej części dyplomu magisterskiego pt. Zydelek, ryczka,
stołek. Jego fragmenty pokrywają się lub odwołują do teoretycznej pracy magisterskiej pt.
Przedmiot jako towarzysz człowieka.
Hasłem, które pchnęło mnie do stworzenia obiektów, było RYCZKA. Słowo, pochodzące z
gwary śląskiej, oznaczające niskie siedzisko. Zazwyczaj wykorzystywane podczas prac na
wsi, takich jak obieranie ziemniaków czy dojenie krów.

Wspomnienia i tożsamość
Przedmioty, które są dla nas ważne, często zawierają zapisane w sobie wspomnienia. „Są
świadectwem pamięci i działają na zasadzie nośnika naszych emocji, przypominają nam o
naszej przeszłości i wspomnieniach, które są częścią naszej tożsamości ”1. Szczególnie
ważną rolę w procesie samookreślenia i budowania swojej tożsamości mają te przedmioty,
którymi otaczamy się we własnym domu. Codziennie używane naczynia, sprzęt AGD, meble
i inne rzeczy osobiste obrastają po czasie przyzwyczajeniami i wspomnieniami. Czasami
nawet dają nam poczucie „zakotwiczenia” lub nabierają charakteru pamiątek.

I to właśnie meble, raczej szczególny mebel, skłonił mnie do stworzenia owego projektu.
Czytając artykuł Minimalizm i chomikowanie opublikowany na ramach Kultury
Współczesnej, natknęłam się na poniższy fragment rozmowy:
„Anna: Bo tutaj najpierw wisiały te szafki z naszego starego mieszkania przemalowane na
biało. I one były tutaj mniej więcej tak samo ustawione i potem trzeba już było zmienić tą
kuchnię, bo ona się już nie nadawała do niczego. I oczywiście jak zaczęłam chodzić po
sklepach i patrzeć na te wszystkie nowe kuchnie, to mówię: no kurde ładne, ale jakoś tu mi
zupełnie… jedyne meble, które mi przypominały te stare, to były właśnie te z IKEI [...]
miałam też taki stołeczek w domu rodzinnym — tak zwaną «ryczkę».
Ankieter: No tak.
Anna: Bez ryczki to w ogóle [...]. Ryczka musi być [...] siadam na tym krzesełku bardzo
często, no i jak teraz jest taka zimowa pora i jest zimno, to też chętnie tam siadam i czytam.
Chociaż naprawdę jest tu wiele innych miejsc do czytania [śmiech] to ten stołeczek jest po
prostu [...]. U nas się siadało na tej ryczce, u nas w Gorzowie, ba ja pochodzę z Gorzowa, przy
piecu właśnie i w ogóle wszędzie. No ryczkę się nosiło ze sobą, gdzie tam się chciało cupnąć,
to się cupnęło na tej ryczce…”2.

Widząc słowo ryczka, nie od razu połączyłam wątki, ponieważ w moich stronach, inaczej
nazywano ten mebel. Raczej stołek lub taborek. Jednak ostatnie zdania przywołały obrazy z
mojego dzieciństwa. Babcia zawsze w zabawny sposób nosiła stołeczek w jednej ręce,
odchylając ją daleko od ciała, a w drugiej miała wiadro z mlekiem. Przy stołeczku doiła
krowy, obierała ziemniaki i skubała kury. Stołeczek był też używany podczas rozpalania
ognia w piecyku. To właśnie stołeczek jest moją kapsułą wspomnień. Przypomina mi, że
pochodzę ze wsi i że wychowałam się wśród natury. Bardzo lubiłam moje dzieciństwo,
dlatego wspomnienie o nim i o babcinym stołeczku sprawia, że sama chciałabym taki mieć.

O związku emocjonalnym i wspomnieniach użytkowników związanych ze stołkami pisałam
w teoretycznej pracy pisemnej w rozdziale szóstym pt. Analiza badań.

2 Research

Niskie siedziska bez oparć
Opisując historię siedziska jakiego bądź, nie sposób nie wspomnieć o krześle. Jego historia
sięga ok. 5000 lat wstecz, jednak w powszechnym użytku jest dopiero od XVI wieku 3.
Wcześniej krzesło było symbolem władzy i uprzywilejowanej pozycji społecznej. Niektóre
źródła podają, że krzesła wyewoluowały ze stołków i częściowo je wyparły 4. Inne podają
teorię przeciwną.

Siedziska bez oparć także mają bardzo długą historię. Są jednymi z najstarszych znanych
ludzkości mebli 5. Przyjmują różne kształty — Ich górna część bywa kwadratowa,
prostokątna, okrągła lub zupełnie niegeometryczna. Z twardym lub miękkim siedzeniem.
Zazwyczaj nie mają oparcia na plecy ani łokcie. Wsparte na jednej, czterech lub trzech
nogach (już trzy punkty definiują płaszczyznę, dzięki czemu mebel nie kołysze się nawet na
nierównym podłożu). Rozwinęły się też takie na podporach deskowych (np. w kształcie
schodków lub „ryczki”), walcowate, w kształcie klepsydry i składane 6.

Nazewnictwo owych stołków jest bardzo różne, żywe i w praktyce nie zawsze precyzyjne,
związane z ich funkcją. Etymologię nazw przedstawiam poniżej:

RYCZKA — niem. Rutsch / Rutsche, → coś śliskiego, ciąg, ślizg
niem. der Rückhalt, → oparcie
STOŁEK — prasł. stolъ → stół, urządzenie do siedzenia
prasł. stьlati → słać, ścielić
staropol. stolec → stolica, wielkie krzesło, tron monarszy
ZYDEL, ZYDELEK — niem. siedel → coś bocznego
śwn. sidel → siedzenie, fotel, wyściełana ławka
TABORET, TABOREK — franc. tabouret → niskie siedzenie bez oparcia, stołek
st.franc. tambour → bęben
PODNÓŻEK — od wyrażenia przyimkowego „pod nogami”
pogard. ktoś komuś podporządkowany, sługa 7-11

Więcej o kulturze siedzenia pisałam w teoretycznej pracy pisemnej w rozdziale czwartym
pt. Kultura siedzenia oraz piątym pt. Niskie siedziska bez oparc w historii i kulturze.

Baza stołków
Żeby zbadać wykorzystanie i kontekst różnych stołków w historii, stworzyłam bazę danych.
Najważniejszymi informacjali były dla mnie cztery pierwsze wartości, czyli: zdjęcie, czas,
region oraz funkcja. Baza przyjmuję formę tabeli z fotografiami i jest podzielona na stołki
pochodzące z Polski oraz Europy.